LITERATURA ORAL

Que terá que ver connosco un xudeu camiñando descalzo polo deserto?

Isto é o que o meu amigo dixo. O meu amigo é escritor. Ten obra abundante. Leva escribindo e publicando dende a súa primeira xuventude. Poeta de verso longo e rotundo, sempre rimado e encorsetado pola rixidez estrófica, e narrador en prosa que non me atrevo a cualificar.

Un xudeu camiñando descalzo polo deserto. Así dixo. Estabamos nunha cafetaría de Compostela. Nós os dous sós e o camareiro. O meu amigo soltou aquilo como sen vir a conto, sen motivo aparente, sen ningunha razón que o xustificase. Tamén pode acontecer que eu andase, como a miúdo me adoitaba suceder, alleo por completo ao momento que vivía e, polo tanto, nin sequera soubese de que estaba a falar o meu amigo. Eu podía ter reaccionado. Que? Que dixeches? Que?, por exemplo. Pero non o fixen. Limiteime a observalo. A quen formulaba aquela estraña pregunta? Falara sen mirar a ninguén, é dicir, sen mirarme a min nin ao camareiro, as únicas persoas ás que podería ter mirado. Mentres se preguntaba pola posible relación entre nós e os xudeus errantes do deserto, miraba diante del, como sen intención ou paixón ou, simplemente, algún grao de interese. Limitábase a mirar con esa mirada baleira que a todos se nos pon en determinadas ocasións e que non busca encherse con ningunha resposta, aínda que se formulase unha pregunta.

Ás veces penso que o meu amigo estaba farto de soportar as miñas continuas visitas. Inoportunas. Eu visitábao constantemente para falarlle dos meus proxectos que nunca eran máis que proxectos. Andando o tempo tropecei cun personaxe de Borges, Jaromir Hladík, co que me sentín intimamente identificado. É no conto El Milagro secreto, o escritor que consegue ultimar a súa obra definitiva no tempo do lóstrego que media entre a orde de fogo! e a descarga do pelotón de fusilamento. Aquel fatuo escritor, se se me permite cualificalo así, que culmina a súa obra na pura inutilidade da súa conciencia ensimesmada, prisioneira da máis absoluta imposibilidade de extraversión. Borges dinos del que xulgaba con rigor a obra dos demais, mentres reclamaba que a el o xulgasen polos seus proxectos.

Creo que debo ser minimamente misericordioso comigo mesmo. En realidade eu nunca reclamei que ninguén valorase ou xulgase os meus proxectos, aínda que non parase de expoñelos a quen quixese oílos. O que aconteceu é que non comprendín nunca que o que verdadeiramente me interesaba era a literatura oral. A min gustábame contar cousas de viva voz, que era a que viña facendo dende que era un neno. Pasei a vida contando historias, as historias que bulían na miña cabeza, ata tal punto que practicamente todo o que logo escribín, antes llo contei verbalmente a alguén.

Pero o meu amigo dixera aquilo, que terá que ver connosco un xudeu camiñando descalzo polo deserto?, mentres miraba sen ningunha intención a un montón de cuncas de café amoreadas diante del. Deseguida comprendín a que se refería, e non lle contestei nada, porque a aquelas alturas, --corrían os anos oitenta do século pasado --, francamente creo que non había nada que contestar. Había xa moitos séculos que aquel xudeu deixara de ser xudeu. Non lle quedaba nada de xudeu. Absolutamente nada. Como moito podería ser un grego remando nun barco fenicio, malia todas as obxeccións que a unha afirmación como esta puidesen apoñérselle. Todos os fundadores están chamados a ser pedra de escándalo. Se non, para que?

O meu amigo o escritor e eu coñecémonos cando eu xa era un home a todos os efectos. Andaba eu polos dezanove ou vinte anos e transcorría o ano sesenta e sete ou sesenta e oito. Entón, con esa idade, a un considerábaselle un home para todos os efectos. Ás mulleres de dezanove ou vinte anos tamén se consideraban mulleres para todos os efectos, pero era moi distinto, buf!, completamente distinto; non hai cor. Eu estaba cheo de proxectos e o meu amigo xa publicara un par de libros. Poemarios, ben rimados os seus versos longos e rotundos. En cambio a Quique coñecino cando eu aínda era un neno de pantalón curto e flocos dentados recortados sobre a fronte, ou sexa, con perrera, que era como se chamaba a iso, e el estaba a punto de deixar de selo. Foi un martes de carnaval. Quique achegóuseme acompañado dun seter laberack suxeito pola correa. Eu estaba só nunha esquina tratando de disimular o medo que me provocaban uns choqueiros que andaban armando alboroto por alí. O certo é que a min me daban medo aqueles choqueiros. Pero había que disimulalo. Naquela época o medo había que disimulalo sempre, custase o que custase, so pena de pagar un prezo moi elevado en forma de desprezo e menosprezo, supoñendo que non sexan o mesmo unha cousa e a outra. Todo o mundo intentaba disimular o medo custase o que custase. Supoño que porque o medo era a única garantía de supervivencia. A de cada un de nós e a do sistema que nos abranguía a todos. Uns xestionaban o medo e outros padeciámolo. Tanto uns coma os outros disimulábamolo. O medo non existía. Non había ningún motivo para que tivésemos medo nun país como o noso, onde os malos foran aniquilados todos e se algún quedaba, ai del!

Un día terei que matar o meu pai, dixérame Quique unha tarde que estabamos os dous escondidos no seu refuxio. Quique construírase un refuxio secreto e ao único que levaba alí era a min. Demostraba moita habilidade construíndo aquel refuxio, con cartóns, táboas, polas secas... Agochábase alí para fumar. Fumaba uns puros cativiños que lle birlaba ao seu pai. A min dábame cigarros de macela. Vendíannos nunha tenda da Ruanova. Por dous reais dábanche un mazo de cen cigarros. Ao queimarse crepitaban como a leña nunha cacharela. Un día terei que matar o meu pai, díxome Quique. Por que dis iso?, pregunteille eu. Teño que pensar no meu futuro, comprendes?, respondeume. E por que tes que pensar no teu futuro? Non o entendo. Quique sorriu con aire paternalista. Ti rezas?, preguntoume. Rezo, respondinlle. É o mesmo, díxome. Rezar é o mesmo que pensar no futuro.

O pai de Quique era un home corpulento. Vestía sempre con traxes moi folgados e movía todo o seu corpo, de arriba abaixo, ao camiñar. O folgura da roupa acentuaba aquel meneo case antinatural nun corpo de aparencia tan recio coma o seu. _Falábanse cousas terribles do pai de Quique. A min Quique nunca me contou nada, só me dixo que algún día tería que matalo, porque pensaba no seu futuro. Dicíase que el matara a máis dun e a máis de dous cando a guerra; que lles dera o paseo. Dicíase que seguía levando pistola, aínda que a guerra rematara había anos. Dicíase que a súa muller, a nai de Quique, era unha mártir e dicíase que Quique recibía periodicamente unhas malleiras tremendas. Cunha goma. O pai pegaba a Quique cunha goma.

Hai unha idea de Lugo como unha cidade gris, húmida, sucia que vén funcionando dende sempre. A pesar de que se, agora mesmo, mirase pola ventá o que vería sería xustamente iso, a miña idea de Lugo é todo o contrario: un lugar cálido e luminoso. Aberto, cálido e luminoso. Eu crieime nun lugar así, no que os días resultaban inacabables, os espazos inabarcables e a luz poderosa e quente. Un lugar no que a vida pululaba por todas as partes, no que os gatos se reproducían igual que coellos, os paxaros resultaban igual de accesibles que a froita das árbores, os nenos rebentabamos nunha continua sucesión coma de cogumelos, os cans apareábanse lastimosamente rúa arriba e rúa abaixo, apresados, voltos un de cu ao outro, nunha trampa fulera garantizadora da reprodución, moitas veces escorrentados a pedradas por nós, e os cabalos tiraban dos carros do carbón ou das gasosas. Os panadeiros facían a repartición a pé, empuxando grandes carretóns; as pescantinas ían de porta en porta, coas súas caixas de madeira arrecendendo a mar; e, de cando en vez, aparecía un home cun burro vendendo botixos ou outro cun barriliño e unha camisola solta e gris que berraba mel da Alcarria.

Así é Lugo para min: aberto, cálido e luminoso. Así recordo os días de Corpus, amplos como unha ilimitada reverberación de luz ferinte pola intensidade.

Recordo a Fraga Iribarne desfilando detrás do Santo Sacramento polas rúas de Lugo. Entón era ministro e vestía a chaqueta branca do Movemento. Ían homes con grandes cirios acendidos goteando esperma a ambos os dous lados da rúa, flanqueados polas filas de miróns nas beirarrúas e por soldados con casco, correaxes, luvas brancas e fusís con baioneta calada, xenuflexos ao paso do Santísimo. Non recordo se a custodia a portaba o bispo ou había xa a carroza da Última Cea que o propio bispo encargara a un tallista de non sei onde. Fraga Iribarne, ministro de Franco, procesionaba detrás do Santo Sacramento polas rúas de Lugo. E a xente aplaudía. A el. A xente aplaudíalle a el, a pesar de que Deus ía diante. Estabamos xa no futuro que o meu amigo Quique pensara e aínda non matara o seu pai nin había de matalo nunca. Os pais non se matan así como así. O que si chegara ata alí, sen dúbida, eran as longas e fondas pegadas do xudeu errante polo deserto, se ben é verdade que por aquel entón nin eu coñecía o meu amigo o escritor que se preguntaba pola nosa relación con el, nin, polo tanto, formulara aínda a súa enigmática pregunta.