as cousas de monon

Podo escribir os versos máis tristes esta noite.

Non. Ninguén pode escribir os versos máis tristes en noite ningunha.
Eu non sei se se cumpriu a profecía e continuou habendo poesía despois de Auschwitz. Poetas hai. E versos, tristes e ledos. Pero a dor que nos envolve é tan atroz, tan desapiadadamente humana, tan vexatoriamente inhumana, que ninguén pode arrogarse a propiedade dos versos máis tristes na noite máis negra. 

Eu, desde logo, non lle concedo esa honra a poeta ningún. Nin cando sinto as miñas carnes estremecidas por mor das súas verbas feridas.

Os versos máis tristes nas noites máis negras xamais se escribiron. Son todos versos viventes encamiñados inapelablemente cara á morte. Son froitos malditos, bastardados, da máis arrepiante inxustiza rutineira, da infamante insolidariedade indiferente que a todos nos salfire.
O meu verso máis triste, agora mesmo, é ben sinxelo: Monón, teño que darche unha mala nova. Morreu Chona.
Chona era --é, porque eu non depoño a teimosa vontade de ser-- a miña IRMÁ.
Chona é, para min, a concreción cabal da FRATERNIDADE.

A fraternidade é unha das categorías esenciais para construír un mundo habitable. 
E eu quero proclamar, sen ningún rubor, que ninguén poderá nunca, en ningunha parte, ter unha irmá mellor que a miña irmá Chona.

Choniña, queridísima Choniña, eu nunca poderei escribir os versos máis tristes na noite máis negra. Ademais, sería indecente: o mundo berra diario os versos máis tristes desde as noites máis negras.
Ademais, ti non quererías verme escribindo os versos máis tristes afundido nas noites máis negras.
Ademais, ti nunca poderías ser un verso triste.

Ven, anda, ven canda min, Chona, irmá miña da alma; ven canda min.
Ven, anda, que aínda temos moito tempo para estar xuntos e temos moito que falar.
Colle o teu bastón, alborota o teu redemuíño de cores cabo do meu brazo e vamos. 

Ven, anda... Chona.

Chona.

(A miña irmá Chona morreu o pasado nove de outubro. Este texto publiqueino en facebook o 13 e logo en EL PROGRESO algún día despois)

Hai un ano, arriba ou abaixo como se ve, que xorraban da miña mente estes pensamentos. É unha estrana maneira de achegar recordos, mais recordos son e así é como veñen. Penso deixalos fluír ata que bata con eles de cheo. Daquela a ver que é o que pasa.

9-4-13. -In spem contra spem. De onde vou tirar a esperanza? Necesítoa, a esperanza? Son ou teño que ser a esperanza para alguén? Que teño que dar, que estou obrigado a dar máis alá da rutina, a pura e simple rutina? Quen marca as miñas obrigas vitais? Quen? Quen establece os meus niveis de esixencia, de autoesixencia? Debe resultar traumática a miña relación con eses niveis?

11-4-13. -Hai algo estraño na vida, polo menos na miña. Canto máis son requirido polo espírito, máis me volvo cara á carne. 

__________ *****__________

Son -era- un amante de Deus. Que muller pode ser tan tola que pretenda substituílo?

__________*****__________

Non creo en Deus. Non podo nin quero crer en Deus. Pero ámoo por encima de todas as cousas.

__________*****__________

13-4-13. -Ser ateo entraña unha gran responsabilidade. Algúns pensan que ser ateo é como pecharse nun cuarto sen ventás e apagar a luz.
Pódese ser ateo de dúas maneiras. Porque Deus se vai da túa vida ou porque ti o botas dela.

__________*****__________

Hai unha frase que eu considero perversa e que non sei de quen é: Vive como pensas ou acabarás pensando como vives. E, ademais, é certa. Moitas veces é a praxe e non a reflexión a que te coloca nunha situación vital. Vulneras ou desbotas unha crenza ou un determinado código moral -ou ético- e logo elaboras a razón que o xustifique. Ás veces resultará perfectamente xusto, outras só será un autoengano.
En calquera caso, pode que o peor fose engolfarse no sentimento de pecado e non saír del.
O sentimento de culpa é destrutivo.

29-4-13. -Por que se empeñan en dicirme que son agnóstico, que sexa agnóstico? Son ateo. Ateo. Entre outras razóns, porque quero.
En contra da insidia que exsudan as igrexas convertendo a fe nun don, un don de Deus, eu proclamo que a fe é un acto de vontade ou non é nada.
A miña non fe é un acto de vontade.

__________*****__________

O primeiro amor e a súa pegada indeleble e doente. Os amores moitas veces rematan, ou sempre rematan aínda que se queira contrariar o seu final cunha pirueta falaz, desesperada fuxida cara a diante, ou rematan sempre, pero volven renacer, ás veces. O primeiro amor é unha perda irremprazable se se diluíu, esfiañado, roto. Un quere volver sempre ao primeiro amor, cunha obstinación ferida, talvez como, din, todos queremos regresar ao útero materno. Nacer e desnacer. Nacerse e desnacerse. Un está sempre volvendo a algún sitio. Resulta que o futuro consiste niso, en retornar. Ulises estableceuno para todos: o seu futuro era regresar a Ítaca.

Levaba xa algún tempo o meu corpo preparado para o amor. O meu corpo desexaba, ansiaba, anhelaba xa o amor había tempo. Era un desexo urxente e doloroso, un desexo de amor que xermolara de pronto cunha animalidade brutal e sen destino. Xermolara de pronto e nin se dirixía a ninguén. Acababa revertendo nun mesmo. Pero pronto comezaba a poboarse de entidades desexables e desexadas. E facíase aínda máis urxente e doloroso.

E neste desconcerto enfebrecido, nesta ansia de amor, de amar, achábame eu. E xa se empeñaran con mimo e atinada sedición en ensucialo todo, en reclamar pudores, inocular inhibicións, en instalar a culpa. Con estas roupaxes ofrecéuseme Deus para que o amase. Deus veu capturar a prema e a dor do amor que xermolara. E o meu corpo, que estaba preparándome, capacitándome a min para chegar a ser amante, retrocedeu aos seus propios lugares máis sombríos para permitir que eu me namorara de Deus, para lograr, Deus e o meu corpo adormecido, que Deus mesmo se erixise no meu amor primeiro, o meu primeiro amor. Coa súa pegada indeleble e doente. Instalado, xa para sempre, no centro do meu ser o eterno desexo de volver. Amor eterno, non porque dure máis alá da morte, senón porque reclama o teu regreso a el unha vez que el xa morreu.

__________*****__________

A mesquindade instalouse cabo de min, na casa na que Deus e eu viñemos dar para consumar o noso amor. Deus é un amante promiscuo, acepta o amor de todos os que queren amalo, déixase amar por calquera.
Non sei como dicilo, estou encerrado como nun harén ou nun prostíbulo, encerrado con outro grupo de amantes do amor que eu amo. Pero igual a este lupanar hai moitos máis. Os amantes de Deus, como Deus non di nada, aparecen a millares por todas as partes, proclaman o seu amor en solitario só con xestos, ou en grupos, a grandes voces.
Na miña casa, o meu harén, o meu prostíbulo, estou rodeado de mesquindade, por iso o digo. Creo que debo dicilo. O meu presente de entón é hoxe o meu pasado e agora seino e podo dicilo; os amantes de Deus adoitan ser case sempre mesquiños.
Houbo tempos, e supoño que tamén será posible agora, en que algúns querían evitar a promiscuidade de Deus e recollíanse en sitios recónditos, apartados, difíciles, para estar a soas con El, para non o compartir con ninguén. Un deles foi Charles de Foucauld que coñecín entón e non me abandonou nunca. Acabo de reencontralo en Marrocos. Xa vos falarei del.
Pero eu non fun un deles. Eu aceptei o amor promiscuo de Deus e vivín durante un tempo -logo sería todo o resto da miña vida- rodeado de mesquindade.

30-4-13.-E resulta que veño, así, nu, inope, desarmado -inerme- dos sotos da ditadura. E ingreso na torpe mesquindade dos sotos dos amadores de Deus, o Deus necrófilo e necrófago.

2. CARMEN

Regresaba pola Ronda cara á miña casa. Vin Carmen a uns oito ou dez pasos de min. Apoiábase de lado no oco dun portal e, sen estridencia, mostraba certo desconcerto. Un coche grande e azul sacaba o seu morro xusto naquel momento pola boca dun garaxe diante dela. Pensei que a postura podía deberse a iso, pero non me acababa de encaixar aquela actitude coa súa persoa. Carmen é unha desas mulleres que foi bendicida co don da delicadeza, do encanto, da solicitude e a bondade. Foramos compañeiros durante aproximadamente oito meses nun dos diversos destinos que o meu paso azaroso pola Administración me deparou. Ao pouco de cambiarme para outro, xubilouse. A min caérame moi ben. Debo confesar que me gustan moito as mulleres delicadas, nas que se descobre axiña unha exquisita educación. Achegueime a ela devagar, sorrindo e ela miroume como un animaliño asustado. É certo, así me mirou.
-Que pasou, Carmen?- díxenlle-. Non te encontras ben?
Púxenlle a miña man no seu cóbado. Vestía unha gabardina negra e un pano de seda, non sei, de seda sería, sobresaía ben colocado no colo. Seguía recostada de lado no oco do portal.

-¡Ai, si, fillo!- díxome-.Saín comprar o pan e é que non podo continuar.

-Queres que chame a alguén?-fixen ademán de sacar o teléfono móbil do peto-. Se queres chamo o 061.
-Non, non. É que... non sei... é que tiven un derramo pleural e agora... ai... é que... non podo...
-Tranquiliña, non te preocupes. Se non queres que chame o 061, chamo un taxi que nos leve ata o Hula.
-Non, non, ao Hula, non. A ver se me vai pasando e podo chegar ata casa.
Os dous falabamos a media voz, sen alterarnos, sen marcar ningunha angustia nin inquietude.
-Como queiras-dixen. -Cóllete do meu brazo. Acompáñote á casa.
-Non, non, por Deus. Non te molestes. A ver se me repoño un pouquiño...
-Non digas iso, muller; non é ningunha molestia. Anda-ofrecinlle o meu brazo-, cóllete e imos andando a modiño.
-Meu Deus… meu Deus… ai… ai…

Colleuse do meu brazo cun impulso cheo de determinación, no que se mesturaban a decisión e a gratitude. Comezamos a camiñar lentamente. Chegoume o aroma do seu perfume. Un perfume caro, suave, nada estoxadizo. Fresco. Limpo.

-É que... tiven... ai... tiven un derramo pleural, sabes, fillo?... ai... ai...
-Tranquliña, Carmen. Non teñas présa. A modiño, vai a modiño. Pero, pénsao. Paramos un taxi ou chámo un e ímos ao Hula...
-Non, ao Hula, non. Ademais, a min aténdenme nos Ollos Grandes... Imos ata casa... ai... e repouso un pouco e a ver... ai... ai...
A verdade, eu mantiña a calma porque, malia os seus lamentos incontibles, ela non mostraba ningunha axitación, mantiña a compostura e a fortaleza de espírito, supoño, dunha forma admirable. Era evidente que tiña que estar a pasalo moi mal. A cada pouco parabámonos. Ás veces ela soltábame. Mirábame. Cos seus ollos escuros, moi brillantes, na súa faciana miúda. En realidade, toda ela era miúda. Agora debe ter, como mínimo, os oitenta, pero non os aparenta. Para nada. A min paréceme sempre a mesma. Máis resumida, iso si; a cabeza máis afundida entre os ombros e o corpo, talvez, un pouco caído cara a un lado, cara a dereita... Desde que nos separamos despois da miña estanza naquel destino, a nosa relación reducírase a meros encontros, breves sempre, pola rúa. Saudabámonos con afecto e faciámonos as cerimoniosas preguntas que son de rigor. En ocasións saudabámonos simplemente e cada un seguía o seu camiño. Despois de cada unha das paradas, ela volvía agarrarse ao meu brazo con aquel impulso cheo de decisión e gratitude.

 -Carmen, ti eras de Reus, verdade?

-Son, son-corrixiume.
-Claro, Muller, es. E a túa familia, tela alí?
-Eu xa non teño familia.
-Non tes familia? Ningunha? Non che queda ningunha familia?-intentei borrar das miñas preguntas a compaixón e o asombro que as impulsaba.
-Non, fillo; ningunha. Eu xa non teño familia.
Meu Deus!, pensei... ou sentín. Non sei se o pensei ou o sentín. Meu Deus! Estou a acompañar esta muller cara a un piso baleiro no que se quedará soa, completamente soa, co seu medo, coa súa angustia, coa súa enfermidade. Soa coa súa soidade. Unha soidade absolutamente inapelable. Unha soidade absoluta. Absoluta soidade. Na vellez, no momento derradeiro. Meu Deus!
-Pero, Xoán Ramón, canto me doe molestarte! Déixame aquí. Xa podo eu soa...
-Non digas iso, muller. Non me molestas nada. Ao contrario. Encántame estar contigo. Lamento que sexa nestas condicións, pero alégrome de poder estar contigo, de veras.
-Sempre fuches moi atento comigo, é a verdade.
-Fun como ti merecías que fose, Carmen. Nin máis nin menos.
Ela apertoume o brazo. Continuaba lamentándose, interrompendo as frases cos seus laios, alasando...

 -E tes netos? Cantos netos tes?

Eu quería dicirlle que non falase, que aforrase forzas, que xa bastante esforzo estaba a facer con só camiñar. Pero supuxen que falar lle faría ben. Os dous continuabamos mantendo a calma, aínda que eu tiña moitas dúbidas sobre o que estabamos a facer. Podía tratarse dunha insuficiencia cardíaca e o mellor sería evitar calquera esforzo e trasladarse a un centro médico con urxencia. De feito, as súas miradas ás veces parecíanme prementes e o seu rostro demudado, desencaixado pola angustia da falta de vida e a dor, talvez expresaba medo tamén. Quizais esperaba que eu decidise por ela. Pero non me atrevín a contrariar as súas protestas. Seguimos andando vagariño cara á súa casa.
-Teño tres, Carmen-respondinlle-; dúas nenas e un neno.
-Que bonito é iso, verdade, fillo?
-Si, si; realmente é algo fóra de serie. Eu non crin que ser avó chegase ser algo así.
-Tres netiños, que bonito... E a túa muller estarache esperando... Meu Deus...
Empezou a chover forte. Carmen deume un paraugas no que eu non reparara. Abrino e cubrímonos con el os dous.
-¡Oh, como chove! Cando cheguemos á casa levas este paraugas.
-Non te preocupes, muller, non...
-Si, si; lévalo.

 Xa iamos baixando Nicomedes Pastor Díaz. Debiamos de ter percorrido, máis ou menos, a metade do camiño ata a súa casa. Carmen continuaba alasando e xemendo.

-É que tiven un derramo pleural, sabes, fillo?-repetiu-. Antes tiven un cancro de peito. Non o sabías?
-Non, non o sabía, non. Cando foi iso?
-Uf! Xa hai moito... foi despois de xubilarme. Xa ti marcharas e eu logo xubileime...
-Vaia, non sabía nada.
-Quitáronmo e quedei ben. Pero agora con este derramo que me deu... estiven moi mal... pero, como hoxe, nunca... non sei que me pasa hoxe, non sei... Meu Deus… Meu Deus...
Ao dobrar a esquina metémonos debaixo duns soportais estreitos. Había alí unha parella cun carriño de bebé. Carmen detívose. Iluminóuselle a cara. Deixou de arquexar e de lamentarse. Pareceu recuperarse de todo.
-Ai!-exclamou co rostro transfigurado-. Xa sei que tivemos unha bebiña no edificio; porque é nena, verdade?
Aos pais caíalles a baba. A nai descubriu a cabeciña da súa filla para que puidésemos vela.
-¡Oi, que cosiña tan linda! Que riquiña! Criatura! Parabéns, de verdade; disfrutádea, disfrutádea.

 Antes do seu portal había catro chanzos. Continuaba chovendo forte.

-Vaia, eses chanzos... -dixen eu-. Non podemos subir por outro sitio?
-Si, polo outro lado, pero hai que dar toda a volta.
-Ben, pois a modiño, eh? Sen présa.
-Pero ti... vólvete xa... Meu Deus, a túa muller que che estará a esperar... Vólvete xa e leva o paraugas.
-Anda, cala, cala. Non penso deixarte soa ata que vexa que estás mellor. Porque na túa casa non hai ninguén, nonsi?
-Non fillo, ninguén.
-Comprenderás que non poida deixarte soa neste estado. Ben, imos arriba e logo veremos o que facemos.
-Que ben te portas comigo, Xoán Ramón! Fas todo isto por min...
-Fágoo por ti, claro, pero se isto te tranquiliza, déixame dicirche que o faría por calquera outra persoa no mesmo caso. Agora, que sexas ti, pois mellor.
-¡Ai, grazas, fillo, grazas!-e volveu apertarme o brazo e a esbozar toda a súa gratitude no xesto- Non te preocupes, no cuarto teño uns veciños que miran moito por min, axúdanme todo o que poden, son encantadores. Que che vou dicir a ti!
Custoulle un imperio subir outros tres chanzos ata o ascensor. Levaba as comisuras dos labios cheas de escuma branca. Amoloume aquilo. Pareceume unha sorte de escarnio gratuíto e raposeiro aquela pasta branca afeando a súa cara tan feitiña, de vella fermosa... Unha falta de respecto da vida toda para con unha muller tan delicada. A puta vida... Xa dentro do ascensor, pulsou o cuarto e logo o quinto. Despois dubidou.

 -Irei ao cuarto? Non, mellor vou ao quinto.

-Ti en cal vives?
-Eu vivo no quinto.
-Pois imos ao cuarto. Soa non podes quedar. De ningunha maneira.
Aínda dubidou varias veces, pero conseguín que parase no cuarto. Chamamos ao timbre dunha das portas que había no amplo relanzo. Abriunos un home duns setenta ou setenta e dous anos, pero con aspecto robusto e saudable. Eu coñecíao de vista. Mirounos con curiosidade. A min primeiro e logo a ela.
-Encontrábase mal, e pensamos...
-¡Oh, si, claro, claro! Pasade, pasade.
-É un antigo compañeiro-dixo Carmen sinalándome-. Acompañoume, tan amable. Pensei que podía descansar un pouquiño aquí, convosco.
-Claro, muller. E comes con nós. Anda, entra. Fulana (non recordo o nome da súa muller) está a chegar.
Despedinme dos dous, especialmente de Carmen, claro, a quen lle fixen uns aloumiños nas meixelas, e dende entón non deixei de pensar en volver por alí para ver como segue, pero non o fixen.

Non quito a súa soidade da cabeza.

1. LARA

O meu cuñado chamou preto da media noite. 

-Monón-díxo-, as chaves de Begonte telas ti?

-Teño-respondinlle-. Por que? Que pasou?

Houbo un silencio pouco tranquilizador no teléfono. 

-Lara. Morreu-dixo o meu cuñado-.

Daquela quen gardou silencio fun eu. Os dous, para ser exactos, gardamos silencio. Cada un agarrado ao seu auricular. O meu aínda era daqueles antigos, negros, de baquelita. O do meu cuñado non, o seu era dos modernos, de tipo góndola e dalgunha cor viva que xa non lembro.

-Morreu Lara-dixo o meu cuñado-, e pensamos ir enterrala a Begonte.

-Agora?-preguntei.

-Claro.-Silencio.-Para non tela na casa…
-Queres que vos acompañe?-ofrecín.

 Marchamos os tres a Begonte. Lara ía no maleteiro do coche envolvida nunha manta. Enterrámola iluminados pola luz dos faros. En realidade, o que a enterrou foi o meu cuñado. Cavou unha foxa fonda cunha pa recta, que desenterramos dun alboio sen luz.

-Xa chega, ho! Aonde vas?-dicíalle eu de cando en vez, porque, realmente, parecíame máis que suficiente o tamaño da foxa.-Xa vale.

-Non, non; quero afondar un pouco máis-replicaba o meu cuñado sen deixar de manexar a pa-. Poden vir animalias, escarvar e desenterrala e comela.-¡Zas, zas! ¡Ras, ras! A pa.- Doeríame que a pobre Lara rematase así, devorada por un raposo.

-Vale, vale, coma ti queiras-repuxen eu, mentres pensaba: dálle, carallo, dálle. Coma non veña o raposo cunha retroescavadora. Pero, dadas as circunstancias era ben mellor non discutir.

A miña cuñada estaba sentada sobre a herba húmida e tiña unha man sobre a manta que envolvía Lara. Choraba quediño. Cando escoitou as palabras do seu marido, incrementou o volume do seu choro.

Por fin decidimos que a profundidade da cova chegaba. O meu cuñado colleu o bordo da manta e o propio peso da cadela provocou que se desenrolase. Mentres caía no burato, a miña cuñada, saloucando con forza, botou a man ao corpo desmaiado do animal e pronunciou estas palabras solemnes: Hoxe empeza unha nova etapa nas nosas vidas. O meu cuñado non dixo nin que si nin que non, nada,  e comezou a encher a foxa.

-Déixame a min, ho!-indiqueille cun aceno pouco convincente cara a pa.

-Non te preocupes-dixo el-. Estou ben, estou ben.

Eu trataba de manter o tipo. Comprendía, como non o ía comprender?, o sentimento, a dor, daquelas dúas almas que acababan de perder a súa fiel compañeira despois de tantos anos. Pero non podía evitar que me entrasen ganas de rir. Seguramente era unha falta de empatía ou de compaixón ou de respecto pola miña parte, non o vou negar, pero o espectáculo que se producía diante miña, do que eu formaba parte, en realidade, resultábame hilarante. Non o podía remediar. Pero si puiden disimulalo.
Cando quixemos marchar, o coche non arrancaba, quedara sen batería. Empurrámolo o meu cuñado e eu, coa miña cuñada dentro para soltar o embrague a ver se arrancaba. Démoslle varias voltas polo terreo ata que acendeu e caemos detrás del varias veces antes de que o fixese. Regresamos a Lugo en silencio e fomos tomar unha copa a algún lugar próximo á súa casa e á miña. Iamos todos tres feitos uns cristos. A miña cuñada de estar sentada sobre a herba mollada, chorando, o meu cuñado cheo de lama ata os xeonllos e, ademais, tanto el coma min, rebozados logo de caer tres ou catro veces detrás do coche. Uns cristos. Recordo que eu tomei un cubalibre. E recordo tamén que, antes de entrar no bar, pasaba o camión do lixo e o meu cuñado depositou directamente nel a manta que envolvera Lara. Eu pensei que se aquela manta tivese envolvido un neno morto, por exemplo, que doado resultaría desfacerse dela.

Non o podo evitar, a min véñenme estas cousas á cabeza. Quero dicir, todas estas cousas, tanto as do enterro da Lara coma as do neno morto envolveito nunha manta que acaba nun camión do lixo. Cada un é como é.

Lois escribiu e publicou un seu libro de poemas. Porque é seu e non pode ser de ninguén máis. 

Ás veces acontecen cousas así. Aparece alguén que nos deixa fóra de xogo porque non hai outro coma el. Cuestión de estilo, claro. Mais non é iso. Non é só iso. Trátase da personalidade. Os estilos dos poetas poden imitarse. De feito, imítanse. Do mesmo xeito que se pode imitar o estilo dun cantante, dun pintor. Pero a personalidade, non. A personalidade é de un, e non pode transferila. E a personalidade de Lois está toda aí. Nas palabras e no xeito de declamalas e nos tics físicos e no ademán. Aí está Lois. E a súa muller retratándoo. El quere comunicar, necesita comunicar. O meu fillo pariu, dixo onte a Carmen, a súa nai. Pois iso, Lois acaba de parir e seguirá parindo.

Escoitádeo con atención, porque paga a pena.

P.S.-O libro de Lois titúlase LP, e foi publicado por EMERXENTE.  Exactamente, a ficha editorial sería Edizer/Emerxente/Alberte Momán Noval. Esta primeira edición ten unha capa sobria e suxerente, e,  no interior, nunha páxina de prestixio, unha composición de Sabela Díaz moi acaída ao que o libro pretende ser; e digo pretende ser, porque, penso eu, os libros non son nada mentres o lector non os anime, non os recree. Os libros viven nos ollos, na mente e na conciencia dos lectores. 

Que terá que ver connosco un xudeu camiñando descalzo polo deserto?

Isto é o que o meu amigo dixo. O meu amigo é escritor. Ten obra abundante. Leva escribindo e publicando dende a súa primeira xuventude. Poeta de verso longo e rotundo, sempre rimado e encorsetado pola rixidez estrófica, e narrador en prosa que non me atrevo a cualificar.

Un xudeu camiñando descalzo polo deserto. Así dixo. Estabamos nunha cafetaría de Compostela. Nós os dous sós e o camareiro. O meu amigo soltou aquilo como sen vir a conto, sen motivo aparente, sen ningunha razón que o xustificase. Tamén pode acontecer que eu andase, como a miúdo me adoitaba suceder, alleo por completo ao momento que vivía e, polo tanto, nin sequera soubese de que estaba a falar o meu amigo. Eu podía ter reaccionado. Que? Que dixeches? Que?, por exemplo. Pero non o fixen. Limiteime a observalo. A quen formulaba aquela estraña pregunta? Falara sen mirar a ninguén, é dicir, sen mirarme a min nin ao camareiro, as únicas persoas ás que podería ter mirado. Mentres se preguntaba pola posible relación entre nós e os xudeus errantes do deserto, miraba diante del, como sen intención ou paixón ou, simplemente, algún grao de interese. Limitábase a mirar con esa mirada baleira que a todos se nos pon en determinadas ocasións e que non busca encherse con ningunha resposta, aínda que se formulase unha pregunta.

Ás veces penso que o meu amigo estaba farto de soportar as miñas continuas visitas. Inoportunas. Eu visitábao constantemente para falarlle dos meus proxectos que nunca eran máis que proxectos. Andando o tempo tropecei cun personaxe de Borges, Jaromir Hladík, co que me sentín intimamente identificado. É no conto El Milagro secreto, o escritor que consegue ultimar a súa obra definitiva no tempo do lóstrego que media entre a orde de fogo! e a descarga do pelotón de fusilamento. Aquel fatuo escritor, se se me permite cualificalo así, que culmina a súa obra na pura inutilidade da súa conciencia ensimesmada, prisioneira da máis absoluta imposibilidade de extraversión. Borges dinos del que xulgaba con rigor a obra dos demais, mentres reclamaba que a el o xulgasen polos seus proxectos.

Creo que debo ser minimamente misericordioso comigo mesmo. En realidade eu nunca reclamei que ninguén valorase ou xulgase os meus proxectos, aínda que non parase de expoñelos a quen quixese oílos. O que aconteceu é que non comprendín nunca que o que verdadeiramente me interesaba era a literatura oral. A min gustábame contar cousas de viva voz, que era a que viña facendo dende que era un neno. Pasei a vida contando historias, as historias que bulían na miña cabeza, ata tal punto que practicamente todo o que logo escribín, antes llo contei verbalmente a alguén.

Pero o meu amigo dixera aquilo, que terá que ver connosco un xudeu camiñando descalzo polo deserto?, mentres miraba sen ningunha intención a un montón de cuncas de café amoreadas diante del. Deseguida comprendín a que se refería, e non lle contestei nada, porque a aquelas alturas, --corrían os anos oitenta do século pasado --, francamente creo que non había nada que contestar. Había xa moitos séculos que aquel xudeu deixara de ser xudeu. Non lle quedaba nada de xudeu. Absolutamente nada. Como moito podería ser un grego remando nun barco fenicio, malia todas as obxeccións que a unha afirmación como esta puidesen apoñérselle. Todos os fundadores están chamados a ser pedra de escándalo. Se non, para que?

O meu amigo o escritor e eu coñecémonos cando eu xa era un home a todos os efectos. Andaba eu polos dezanove ou vinte anos e transcorría o ano sesenta e sete ou sesenta e oito. Entón, con esa idade, a un considerábaselle un home para todos os efectos. Ás mulleres de dezanove ou vinte anos tamén se consideraban mulleres para todos os efectos, pero era moi distinto, buf!, completamente distinto; non hai cor. Eu estaba cheo de proxectos e o meu amigo xa publicara un par de libros. Poemarios, ben rimados os seus versos longos e rotundos. En cambio a Quique coñecino cando eu aínda era un neno de pantalón curto e flocos dentados recortados sobre a fronte, ou sexa, con perrera, que era como se chamaba a iso, e el estaba a punto de deixar de selo. Foi un martes de carnaval. Quique achegóuseme acompañado dun seter laberack suxeito pola correa. Eu estaba só nunha esquina tratando de disimular o medo que me provocaban uns choqueiros que andaban armando alboroto por alí. O certo é que a min me daban medo aqueles choqueiros. Pero había que disimulalo. Naquela época o medo había que disimulalo sempre, custase o que custase, so pena de pagar un prezo moi elevado en forma de desprezo e menosprezo, supoñendo que non sexan o mesmo unha cousa e a outra. Todo o mundo intentaba disimular o medo custase o que custase. Supoño que porque o medo era a única garantía de supervivencia. A de cada un de nós e a do sistema que nos abranguía a todos. Uns xestionaban o medo e outros padeciámolo. Tanto uns coma os outros disimulábamolo. O medo non existía. Non había ningún motivo para que tivésemos medo nun país como o noso, onde os malos foran aniquilados todos e se algún quedaba, ai del!

Un día terei que matar o meu pai, dixérame Quique unha tarde que estabamos os dous escondidos no seu refuxio. Quique construírase un refuxio secreto e ao único que levaba alí era a min. Demostraba moita habilidade construíndo aquel refuxio, con cartóns, táboas, polas secas... Agochábase alí para fumar. Fumaba uns puros cativiños que lle birlaba ao seu pai. A min dábame cigarros de macela. Vendíannos nunha tenda da Ruanova. Por dous reais dábanche un mazo de cen cigarros. Ao queimarse crepitaban como a leña nunha cacharela. Un día terei que matar o meu pai, díxome Quique. Por que dis iso?, pregunteille eu. Teño que pensar no meu futuro, comprendes?, respondeume. E por que tes que pensar no teu futuro? Non o entendo. Quique sorriu con aire paternalista. Ti rezas?, preguntoume. Rezo, respondinlle. É o mesmo, díxome. Rezar é o mesmo que pensar no futuro.

O pai de Quique era un home corpulento. Vestía sempre con traxes moi folgados e movía todo o seu corpo, de arriba abaixo, ao camiñar. O folgura da roupa acentuaba aquel meneo case antinatural nun corpo de aparencia tan recio coma o seu. _Falábanse cousas terribles do pai de Quique. A min Quique nunca me contou nada, só me dixo que algún día tería que matalo, porque pensaba no seu futuro. Dicíase que el matara a máis dun e a máis de dous cando a guerra; que lles dera o paseo. Dicíase que seguía levando pistola, aínda que a guerra rematara había anos. Dicíase que a súa muller, a nai de Quique, era unha mártir e dicíase que Quique recibía periodicamente unhas malleiras tremendas. Cunha goma. O pai pegaba a Quique cunha goma.

Hai unha idea de Lugo como unha cidade gris, húmida, sucia que vén funcionando dende sempre. A pesar de que se, agora mesmo, mirase pola ventá o que vería sería xustamente iso, a miña idea de Lugo é todo o contrario: un lugar cálido e luminoso. Aberto, cálido e luminoso. Eu crieime nun lugar así, no que os días resultaban inacabables, os espazos inabarcables e a luz poderosa e quente. Un lugar no que a vida pululaba por todas as partes, no que os gatos se reproducían igual que coellos, os paxaros resultaban igual de accesibles que a froita das árbores, os nenos rebentabamos nunha continua sucesión coma de cogumelos, os cans apareábanse lastimosamente rúa arriba e rúa abaixo, apresados, voltos un de cu ao outro, nunha trampa fulera garantizadora da reprodución, moitas veces escorrentados a pedradas por nós, e os cabalos tiraban dos carros do carbón ou das gasosas. Os panadeiros facían a repartición a pé, empuxando grandes carretóns; as pescantinas ían de porta en porta, coas súas caixas de madeira arrecendendo a mar; e, de cando en vez, aparecía un home cun burro vendendo botixos ou outro cun barriliño e unha camisola solta e gris que berraba mel da Alcarria.

Así é Lugo para min: aberto, cálido e luminoso. Así recordo os días de Corpus, amplos como unha ilimitada reverberación de luz ferinte pola intensidade.

Recordo a Fraga Iribarne desfilando detrás do Santo Sacramento polas rúas de Lugo. Entón era ministro e vestía a chaqueta branca do Movemento. Ían homes con grandes cirios acendidos goteando esperma a ambos os dous lados da rúa, flanqueados polas filas de miróns nas beirarrúas e por soldados con casco, correaxes, luvas brancas e fusís con baioneta calada, xenuflexos ao paso do Santísimo. Non recordo se a custodia a portaba o bispo ou había xa a carroza da Última Cea que o propio bispo encargara a un tallista de non sei onde. Fraga Iribarne, ministro de Franco, procesionaba detrás do Santo Sacramento polas rúas de Lugo. E a xente aplaudía. A el. A xente aplaudíalle a el, a pesar de que Deus ía diante. Estabamos xa no futuro que o meu amigo Quique pensara e aínda non matara o seu pai nin había de matalo nunca. Os pais non se matan así como así. O que si chegara ata alí, sen dúbida, eran as longas e fondas pegadas do xudeu errante polo deserto, se ben é verdade que por aquel entón nin eu coñecía o meu amigo o escritor que se preguntaba pola nosa relación con el, nin, polo tanto, formulara aínda a súa enigmática pregunta.

Se cometemos o erro de ver Ladrón de bicicletas, de Vittorio De Sica en versión dobrada, ao final, encontrarémonos cunha estupidez sinxelamente repugnante. Unha melíflua voz en off proclama: O mañá aparecía cheo de angustia ante este home. Pero xa non estaba só. A cálida manciña do pequeno Bruno entre as súas, faláballe de fe e de esperanza nun mundo mellor; nun mundo onde os homes chamados a comprenderse e amarse, lograría o xeneroso ideal dunha cristiá solidariedade.

Na versión orixinal non hai nada disto, naturalmente. Vittorio De Sica, en 1948, ano no que Italia, o seu país, despois da Segunda Guerra Mundial e da súa propia guerra civil, e despois dos longos anos do fascismo, achábase aínda rota en mil anacos, non fai a máis mínima concesión a ningunha clase de falsa esperanza. Ladrón de bicicletas é unha das películas máis duras e máis tristes que un pode imaxinar e, por desgracia, conserva a vixencia do texto e do subtexto que a animan cunha forza inusual, mais comprensible, xa que o cinema estaba a dar un poderoso salto cara a diante con ela, en pleno estado de graza.

Supoño que, fóra dos cinéfilos, pouco ou nada se saberá deste extraordinario filme. 1948 cae moi lonxe. Inscrito na corrente neorrealista italiana, inaugurada, se non me equivoco, por Roma cità aperta, de Roberto Rossellini, conta unha historia moi simple: Antonio Ricci, home casado e con dous fillos, parado xa dende hai tempo, consegue un traballo por conta do Concello: fixador de carteis. Para iso necesita a súa bicicleta. Para desempeñala, empeñan as sabas das camas nas que dormen. A secuencia da casa de empeños cos estantes ateigados de enxovais domésticos máis que patética resulta arrepiante.

A Antonio róubanlle a bicicleta o primeiro día de traballo.

O resto da fita conta todo o ir e vir de Antonio Ricci acompañado de Bruno, o seu fillo de oito anos, buscando, desesperado, a súa bicicleta. O final é, igualmente, un dos máis duros e tristes que eu vin en toda a miña vida de impenitente consumidor de cine . Vittorio De Sica non atariña nin un segundo en deixarnos absolutamente desolados, atónitos, angustiados, desesperanzados tamén, o mesmo que os seus personaxes, cun plano secuencia soberbio, no que a cámara, primeiro de fronte e logo de costas, segue Antonio e o seu fillo ata que se dilúen por completo no medio da multitude. E por suposto, ningunha voz en off vén consolarnos. De Sica non teme mostrar a crua verdade da desesperanza. Os seus personaxes loitaron ata a extenuación, pero non lograron nada. Non se falsea a realidade cun final oco e mendaz.

Na España de 1948 semellante cousa era impensable. En España sempre se temeu á verdade. É o estigma da Inquisición, supoño.

E, non obstante, o valor da alegoría ou a metáfora desta película gloriosa resulta dunha terrible coetaneidade. Antonio Ricci está sen traballo, para conseguilo necesita a bicicleta que lle roubaron e ninguén, absolutamente ninguén, nin amigos, nin policías, nin concidadáns, ninguén, virá devolverlla. Pode roubar outra, pero tampouco resulta.

Exactamente o que acontece hoxe, agora mesmo, aquí mesmo. Aos nosos parados roubáronlles a bicicleta e non hai Deus que lla devolva e nin sequera poden roubala. Non lles serviría de nada. A arma máis poderosa da que, polo que se ve, dispón a nosa lexión de parados e de pseudoempregados enguedellados nas dobras indignas da reforma laboral é a impotencia.

Polo menos polo momento. A verdade continúa sendo a de De Sica: por máis que miremos, non somos quen de columbrar o máis mínimo indicio dun cambio decisivo. Ao contrario. Nada volverá ser como era, augúrannos as voces máis amables. Os agoiros, sempre mouros, sempre inevitables.

P.S.-Cando eu vin esta película por primeira vez tería, máis ou menos, a idade de Bruno. Lémbrome, a carón do meu irmán Paco, no cine Victoria de Lugo, completamente desbordado polo que acontecía na pantalla, sen poder entender nin asumir que aquel home desgraciado fose incapaz de recuperar a súa bicicleta nin que ninguén a recuperase para el. O happy end funcionaba daquela a tope.

Vittorio De Sica veu poñer, se cadra, a primeira, ou unha das primeiras, pedras de escepticismo no meu camiñar pola vida. Nunca superei de todo a angustia coa que saín do cine aquel día xa tan remoto. Xúrovolo. É unha das angustias que levo chantadas no meu ánimo e que, xunto con outras, fanme ser o que son. 

Por que nos faremos tantas preguntas se temos xa tantas respostas?

Abrín este blogue coa intención de convertilo nunha sorte de depósito da miña memoria. Ir deitando aquí os meus recordos e logo xa se vería. Pero as lembranzas non flúen. Polo menos non por escrito. Hai uns días conteille a alguén oralmente certa pasaxe da miña vida cunha facilidade de aeda, mais non fun quen de poñer o mesmo por escrito e iso que o intentei repetidas veces. Non pasa nada. Xa voltarán as palabras á consola do meu computador.

Vou recordar/me recorrendo a fetiches esternos da miña memoria. Como esta obra de Dürrenmatt, A visita da vella dama. Eu lémbroa -mal, moi esvaída e con pouco detalle- na súa versión cinematográfica, con Ingrid Bergman e Anthony Quinn. Esta versión de teatro para a tv penso que nunca a  vira ata hoxe. Buscando cousas en youtube, apareceu e papeina enteira. Mentres a vía, valorei se Dürrenmatt non estaría completamente tolo considerando o espectáculo delirante que me ofrecía a pantalla do meu portátil e o pouco que sei del. (Ando detrás dunha obra súa que se titula Pleito pola sombra dun burro, na que a dispusta por iso, pola simple sombra dun burro, remata nunha confrontación nuclear. Creo que foi escrita para a radio). Dürrenmatt é tamén o guionista dunha película española (hispano-alemana), O cebo, de Ladislao Vajda (outro fetiche esterno da miña memoria, que non dubido recomendar), moi estimable, e que deu orixe a dous remakes: A promesa e O xuramento. De A promesa non sei nada. De O xuramento, pouco. Foi unha aposta persoal, coido, de Jack Nicholson e parece que non é mala. Ademais, Dürrenmatt converteu o guion do filme incial nunha novela que titulou, tamén, A promesa.

A visita da vella dama. Sempre estivo na miña cabeza esta película e aínda lembro, iso si con claridade, a Anthony Quinn acurralado pola asemblea popular que xulga a súa afrenta á vella dama,  condenado de antemán polo poder dos seus cartos, cos que compra a todo o pobo, compra a xustiza. Corrompe, con cartos, a conciencia de toda a comunidade. O propio Dürrenmatt no transcurso da mesma obra nos transporta ata o mito de Medea. Mencionoo porque me parece unha nota de interese.

A obra resulta perfectamente válida para explicar todo ou case todo o que nos está a acontecer hoxe mesmo. E desde logo, Dürrenmatt non estaba tolo, ou, se o estaba, bendita sexa a súa loucura.

Se tedes peito para visionar este video, fixádevos nas voces dos actores. Non me meto na súa interpretación, que non quero xulgar aquí, pero reparade nas voces. Voces de teatro, de teatro vello, coma os camiños vellos das aldeas, que agora xa practicamente non hai. Dicción nídia e timbre rotundo e nada esforzado. Xorran as voces con absoluta naturalidade.

P.S.-O por que de que non funcionen na actualidade programas coma este ou similares a este explica moitas cousas, moitas. Pero esa é outra historia. 

En 1946 Roberto Rossellini filmou Paisà, dividida en seis episodios que se ordenan cronoloxicamente dende o desembarco angloamericano en Sicilia ata a fin da guerra. Os personaxes que se moven por ela son italianos, alemáns, ingleses e americanos e a película está rodada nos idiomas de cada un deles. Paisà ten momentos -toda ela é admirable- dos que fan do cine unha arte inmortal e son moitos e moi interesantes os temas e subtemas que poderiamos perseguir. Hoxe a min só me interesa un: o da lingua.

Neste conmovedor filme, testemuño do horror da guerra e do seu definitivo efecto desmoralizador -no estrito sentido da perda absoluta de valores morais- sobre as comunidades humanas, os personaxes loitan por facerse comprender uns aos outros expresándose cada un na súa propia lingua. Unhas veces o conseguen e outras non, pero nós, os espectadores, conseguímolo sempre; conseguimos comprender o seu intento comunicador e a súa expresión efectiva. Nós entendémolo todo por enriba da incomprensión á que eles están condenados. Non coñezo a versión dobrada desta película extraordinaria, se é que a hai. Horrorízame imaxinar a desfeita que puideron perpetrar se ao dobrala o fixeron seguindo os criterios que adoitan ser habituais.

Acabo de ver, practicamente sen respiro, as tres primeiras tempadas da serie americana Boardwalk Empire. Sen dúbida merece análise detida esta serie. Son moitos e de moi diversa índole os aspectos a considerar nos 36 episodios que papei sen trégua, pero iso quedará para outro momento. Agora é outro o tema que me reclama: a diglosia que non cesa e o bilingüismo puro que non acabo de ver. O monolingüismo xa sabemos que non está en ningunha parte. Refírome a Galicia, claro.

Boardwalk Empire é unha serie americana e, xa que logo, está realizada en inglés. Os personaxes falan todos eles inglés. Si, pero todos eles tamén, todos sen exclusión, son inmigrantes en primeira, segunda e mesmo terceira xeración. Todos conservan a súa lingua, a súa cultura e as súas tradicións de orixe. Por iso, practicamente todos, ademais de inglés, con maior ou menor corrección -algún utiliza chapurrada só cualificable de castrapo-, falan a súa lingua materna: italiano, dialectal, por suposto, gaélico, yidish, noruegués, ruso... O idioma que os personaxes falan en cada momento, xoga un papel de relevancia primordial. É, xunto con outras notas que se atribúen a cada un deles, un claro elemento caracterizador. A lingua que falamos defínenos. Supoño que isto podemos aceptalo sen moitas voltas.

Teño entendido que Shakespeare, entre outras cousas, naturalmente, se valía da lingua para caracterizar os seus personaxes. Dotábaos de acentos característicos das diversas zonas de Inglaterra que os actores debían impostar.

No que se refire ao cine, a dobraxe por desgracia arrambla con todo iso. En ocasións dun xeito sinxelamente estúpido, difícil de asimilar.

Hai pouco vin unha película, London River, na que dous personaxes, unha muller inglesa e un negro africano e francófono, cargan co peso da historia. Nunha escena que se desenvolve nunha comisaría de Londres, interveñen tres actores, os dous antes citados mais un policía.  Na versión dobrada todos falan en castelán durante toda a metraxe da película. Prodúcese un diálogo máis ou menos coma sigue:

O POLICÍA. - (á muller sinalando ao africano). Este home fala en francés. Se quere eu tradúzolle.

A MULLER.- Non, non. Enténdoo perfectamente.

Pero nós escoitámoos en todo momento aos tres en castelán.

Na película italiana Tutti á casa, (soberbio monumento á capacidade de valerse do humor para introducirmonos nunha situación que nos leva case ao límite do espanto: Italia ocupada polos alemáns e en guerra civil tras a capitulación de Badoglio, e invadida por ingleses e americanos), os personaxes fan unha viaxe dende o Norte ata o Sur, pasando por Roma. Eu vina en versión orixinal acompañado duns amigos italianos. Os meus amigos fixéronme notar como, segundo baixaban no mapa, o idioma italiano ía cambiando.  Na versión dobrada, que tamén vin, todos eses matices pérdense. Todo queda uniformado e, por moito que se facilite a comprensión, todo o filme, todo, remata empobrecido.

Quedemos co adxectivo: uniformado. Ao suprimir acentos, cantinelas, dialectos, xergas étnicas ou grupais, mesmo falas individuais, e xa non digamos linguas propias con indiscutible entidade, como vimos: francés, italiano, yidish, noruegués, ruso... deixamos nun rexistro plano, absolutamente empobrecido, ás veces mesmo ridículo, algo que debía chegarnos pleno de múltiples resonancias significativas. Estragamos o vizoso esplendor dun campo repleto de semánticas.

 Pois isto, se se me permite dicilo, exactamente isto, é o que nos acontece aos galegos que escribimos ficción en galego. Uniformamos o fala dos nosos personaxes convertendo o instrumento do que nos valemos para crear a nosa ficción, nunha ficción en si mesmo. Obviando o rexistro culto ou popular, pulido ou groseiro que asignemos aos nosos personaxes, todos eles falan galego, cando na realidade non é así, nunca é así. A maioría dos personaxes das miñas novelas non falaría galego. Algúns nunca e outros só ás veces. Renunciamos, pois, a un elemento caracterizador dos nosos personaxes sinxelamente formidable: a lingua, e facémolos expresarse noutra na que probablemente nunca o farían, aínda que contamine, seguro que si, a que eles falan. Non se me oculta, non son ningún imbécil, que o mesmo acontecería se contase en inglés ou alemán unha historia protagonizada por españois, poñamos por caso. Pero penso que non é o mesmo, que pode que non sexa o mesmo.

 Nas miñas novelas e contos, os meus personaxes, todos eles, falan en galego e, prescindindo do rexistro ou nivel que corresponda a cada un, nun galego milimétricamente académico, o máis correcto posible. (Sempre dou a revisar os meus borradores a un especialista de confianza. Éche moito o respecto que lle teño ao galego, como para contribuír, eu tamén cos meus escritos maiores, ao despanzurramento cotián ao que se ve sometido o meu pobre). Ningún dos meus personaxes fala castelán, cando a maioría deles falaríao coma lingua única, nin ningún fala castrapo, cando a algún lle acaería facelo.

No eido do audiovisual aínda contamos coa posibilidade do acento ou o seseo ou a gheada. Pero no escrito, como norma, tamén se renuncia a iso.

Prescindimos, pois, a maioría dos galegos que escribimos ficción en galego, dun ou de varios elementos caracterizadores de personaxes que poderían -¿deberían?- resultar de importancia capital. 

En cambio, os escritores galegos que escriben en castelán non só non renuncian a esa arma poderosa para a identificación e caracterización de personaxes, senón que a utilizan de xeito, en moitos casos, maxistral. Penso en Valle-Inclán, ou en Wenceslao Fernández Flórez, ou en dona Emilia Pardo Bazán, ou en Camilo José Cela, por máis que non poda superar a antipatía que lle teño. Eles, na súa obra de temática galega, válense do bilingüismo ou, directamente, da diglosia para crear personaxes de perfís soberbios -pénsese, sobre todo, en Valle-Inclán e Camilo José Cela- ou sinxelos e tenros, entrañablemente telúricos se pensamos en  Wenceslao Fernández Flórez.

E cómpre ter moi presente que en ningún caso caen na parodia. De ser así, veriamonos na obriga de situarnos inmediatamente noutro terreo.

P.S.-Os posibles, e seguramente raros, visitantes deste blogue, deben saber que Monón -o de Monón Díaz débese a que o Monón xa estaba collido na rede- adoita transitar sempre os camiños, todos os camiños que se lle abren ao paso. Aínda que, en ocasións non leven a ningures e teña que dar volta e desandar o andado. Monón pensa que o importante é andar.

)

Así é a cousa:

Título original: The Black-Eyed Bolonde: A Philip Marlowe Novel

© 2014 by John Banville Inc. and Raymond Chandler Limited

© De la traducción: Nuria Barrios

© De esta edición:

    2014, Santillana Ediciones Generales, S.L.

    Avenida de los Artesanos, 6, 28760 Tres Cantos, Madrid.

     Etc, etc.

Hai máis de trinta anos que non leo unha novela de Raymond Chandler. Agora “Banville ha encarnado a Chandler de manera irresistible: un doble golpe de misterio”, segundo Richard Ford. A novela La rubia de los ojos negros, está numerada ata a páxina 326. Vou pola 165. Se non todas,  lin prácticamente todas as novelas de R.Ch. Xa explicarei por que. E disfruteinas. Primeiro lin a Hammer e despois a Chandler. Hammer foi unha revelación, con aqueles entusiastas prólogos de Cernuda e André Gide.

John Banville/Benjamin Black escribiu a súa novela La rubia de los ojos negros, por sugerencia e, como se ve, por acordo mercantil, cos herdeiros de Raymond Chadler, tratando de imitalo en todos os seus puntos. Guiándome polo recordo das miñas remotas lecturas, creo que a imitación/recreación é boa; digamos máis que aceptable. O malo é que ando pola páxina 165 e non acabo de entralle a esta forma de escribir. Desanímame e fatígame. Abrúmame, incluso, con tanto afán de manter ese ton distante, desencantado, cínico, apático e descomprometido do vello Marlowe rememorando en primeira persoa os avatares da súa condición de sabuxo solitario, descreído, fiel a dous ou tres principios éticos que lle permiten dar algún sentido á súa deslustrada profesión. Cánsame tanta lixeireza, tanto xogo de retrancas, de diálogos enxeñosos alongados máis aló do que pode resultar necesario e, ás veces, verosímil; ese xogo de réplicas e contrarréplicas, ás veces absolutamente prescindibles, pero, por outra parte, tan propias do xénero negro. Non vou decidir, así e todo, non polo momento, o valor que esta novela poda chegar a ter para min. Cando acabe de lela, lerei dúas ou tres das de Chandler. Para comparar con criterio e saber a que me ater. 

Polo momento, quédome con es copyrihg, ese Inc. e ese Limited que amparan o experimento. Polo menos sabemos de qué vai a cousa.  

De todos os xeitos, o que pretendo dicir é que Raymond Chandler non mudou. Malamente podería facelo despois de morto, aínda que sí podería mudar e seguramente o fixo por mor do tempo a mirada que deitamos sobre a súa obra. Así que esta incomodidade -relativa- que experimento mentres leo o experimento de Banville pon de manifesto unha cousa: o que cambiei fun eu.

Dareille un par de voltas a este asunto.